یادداشت| واکاوی اهمیت رتبه‌بندی گروه‌های آموزشی در دانشگاه‌ها
گروه‌های آموزشی بارزترین بخش در ساختار تشکیلاتی دانشگاه‌ها هستند که موفقیت، پیشرفت و کارایی دانشگاه‌ها به عملکرد آن‌ها وابسته بوده و لذا ضروری است که رتبه‌بندی دانشگاه‌ها از گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها آغاز شود.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، گروه آموزشی به‌مثابه یک سیستم بوده و عناصر آن عبارت است از؛ درونداد، فرآیند، برونداد و پیامد. ضرورت رتبه‌بندی با جریان انبوه‌سازی آموزش عالی و دغدغه‌های مردم و مالیات‌دهندگان آغاز شده است. به‌بیان‌دیگر دغدغه‌های حساب پس دهی، نظارت بر نحوه عملکرد مدیریت و افزایش کارایی درونی و بیرونی دانشگاه‌ها، زمینه‌ها و اهمیت نظری توجه به رتبه‌بندی را به وجود آورده اســت. رتبه‌بندی می‌تواند برای عرضه‌کنندگان و متقاضیان، اطلاعات مطلوبی برای تصمیم‌گیری فراهم کند و اطلاعات لازم را برای تخصیص منابع کمیاب دولت و جامعه در اختیار تصمیم گیران دولتی و بخش خصوصی قرار دهد. مبنای نظری رتبه‌بندی دانشــگاه بر اساس اصول رقابت آزاد گذاشته‌شده است.
از ضــرورت رتبه‌بندی در آموزش عالی می‌توان بــه رقابت درون‌مرزی و برون‌مرزی بازارهــای تقاضامحور آموزش عالی؛ رقابت ملی، منطقه‌ای و جهانی بین پژوهشــگران و دانشجویان دانشگاه‌های رتبه‌بندی شده؛ اهمیت اطلاع‌رسانی دقیق به مخاطبان و مشتریان و علاقه‌مندان آموزش عالی؛ ایجاد زمینه‌های لازم برای تبدیل‌شدن به قطب علمی در منطقه و جهان اسلام؛ ایجاد تسهیلات لازم در راستای نیل به اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴؛ تغییر در نگرش به کیفیت آموزش عالی در کشور به دلیل اعتباربخشی بین‌المللی؛ و بالا بردن میزان اعتماد دانشجویان و والدین به دانشگاه‌های اعتبارسنجی شده اشاره کرد.
از طرفی دیگر احکامی که در اسناد بالادستی آموزش عالی ازجمله قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و نقشه جامع علمی کشور مشخص‌شده است، انجام رتبه‌بندی دانشگاه‌ها را ضروری می‌کند که به‌طور خلاصه مواد قانونی آن به‌صورت زیر است:
الف ـ استقرار نظام جامع نظارت و ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی. (قانون برنامه پنجم توسعه، فصل دوم، ماده ۱۵، بند دو)
ب ـ طراحی نظام کارآمد برای نظارت و ارزیابی و اســتقرار نظام‌های جامع رتبه‌بندی و تضمین کیفیت نهادهای علمی، فنّاوری و نوآوری. (نقشه جامع علمی کشور، اقدامات ملی، بند ۱۱، راهبرد کلان یک)
امروزه انتخاب دانشــگاه مناســب یکی از مهم‌ترین تصمیمــات برای دانش آموزان و والدین آن‌ها برای شکل‌گیری زندگی آینده خود است. با توجه به افزایش علاقه به تنوع و تحرک در دانشــجویان و رقابت بین دانشگاه‌ها، رتبه‌بندی دانشگاه برای اهالی ذی‌ربط مانند دانشگاه‌ها، دانشجویان، والدین، دولت، صنعت و کسب‌وکار اهمیت زیادی دارد.
در ســطح بین‌المللی نیز با بحث و مقوله جهانی‌شدن، همه کشورها به‌سوی نظامی واحد و جهانی با ارزش‌ها و فرهنگ خاص خود فراخوانده شدند. این عامل در سطح جهانی باعث شده اســت که نظام‌های رتبه‌بندی جهانی ایجاد شود و نظام‌های دانشگاهی را برم بنای کیفیت‌های آموزشی رتبه‌بندی کنند. رتبه‌بندی دانشگاه‌ها ابزار رایج برای ارزیابی نتایج مؤسسات دانشگاهی است.
امروزه نظام‌های رتبه‌بندی متعددی در جهان وجود دارند که دانشگاه‌های کشورها را در سطح ملی یا بین‌المللی مقایسه و رتبه‌بندی می‌کنند. از مشهورترین رتبه‌بندی‌های بین‌المللی می‌توان به دو سیســتم رتبه‌بندی دانشــگاه شانگهای و نشریه آموزش عالی تایمز اشاره کرد.
رتبه‌بندی فرایندی اســت که با رویکردی مقایسه‌ای بر اساس مالک‌ها و شاخص‌های معینی جایگاه رتبه‌ای هر یک از دانشگاه‌ها را به‌صورت کلی (همه‌جانبه) یا بر اساس ابعاد معین دانشــگاهی در ســطوح ملی، منطقه‌ای یا بین‌الملل تعیین می‌کند.
وجود این همواره رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی با نقدهایی نیز روبرو بوده است. ازجمله نقدهایی که به رتبه‌بندی دانشگاهی می‌شود این است که رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی تصویری بسیار کلی از وضعیت دانشگاه ارائه می‌کند.
به‌عبارت‌دیگر ممکن اســت دانشگاه‌ها در مؤلفه‌های مختلف و در کیفیت دانشکده‌ها و گروه‌های آموزشی مختلف با هم تفاوت‌های اساسی داشته باشند. ازاین‌رو در این پژوهش واحدهای کوچک‌تر دانشــگاه یعنی گروه‌های آموزشــی مورد بررسی قرار گرفته و مدلی برای رتبه‌بندی آن‌ها ارائه خواهد شــد. با این کار قضاوت در خصوص گروه‌های آموزشــی درون یک دانشگاه و همچنین در بین گروه‌های متجانس دانشگاه‌های مختلف امکان‌پذیر شــده و با دقت بالاتری صورت پذیرفته و اطلاعات دقیق‌تری برای مدیران آموزش عالی، مدیران دانشگاهی، اعضای هیئت‌علمی، دانشجویان و سایر علاقه‌مندان در تصمیم سازی و تصمیم‌گیری فراهم خواهد شد.
«گروه‌های آموزشی» به‌عنوان کوچک‌ترین بخش دانشگاهی و بارزترین بخش در ساختار تشــکیلاتی دانشگاه‌ها هستند که موفقیت، پیشرفت و کارایی دانشگاه‌ها به عملکرد آن‌ها وابسته است و عملکرد اثربخش در سطح گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها مهم‌ترین منبع و کلید بهبود کارایی دانشگاه‌ها و نظام آموزش عالی است.
همچنین با توجه به تجانس و ارتباط نزدیک‌تر گروه‌های آموزشــی به لحاظ مأموریت، رسالت، اهداف و غیره ضروری است که رتبه‌بندی گروه‌های آموزشــی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی نیز شکل بگیرد. از طریق شکل‌گیری صحیح و اصولی رتبه‌بندی بر اساس گروه‌های آموزشی و تجزیه‌وتحلیل کارکرد کوچک‌ترین واحد سازمانی دانشگاه، می‌توان گفت که گروه‌های آموزشی ضعیف دیگر نمی‌توانند در پشــت گروه‌های آموزشی قوی در دانشکده و دانشگاه پنهان شــوند و به‌نوعی عدالت و رقابت در سطح گروه‌های آموزشی، دانشکده‌ها و دانشگاه‌های کشور به وجود خواهد آمد.
با توجه به موضوع تحقیق و آنچه گفته شــد، این تحقیق بر آن اســت تا به شناسایی مؤلفه‌های رتبه‌بندی گروه‌های آموزشــی دانشگاه‌ها پرداخته و در ادامه مدل رتبه‌بندی مبتنی بر گروه‌های آموزشــی دانشگاه‌های دولتی کشور را بر اساس معیارها و مؤلفه‌های مختلف طراحی و تدوین کند.
در حال حاضر در کشورمان اسناد بالادستی زیادی وجود دارد، به‌طوری‌که در هر حوزه می‌توان به اســناد بالادســتی آن حوزه استناد کرد. در حوزه آموزش عالی و به‌ویژه بحث رتبه‌بندی، اسناد بالادستی مهمی چون نقشه جامع علمی کشور و قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توســعه جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که باهمت مسئولان نظام تهیه‌شده و اجرای آن ضامن پیشرفت کشور خواهد بود. نقشه جامع علمی کشور به‌عنوان یک مجموعه جامع، هماهنـگ، پویا و آینده‌نگر در این خصوص به موارد ذیل اشاره نموده است؛ طراحی نظام کارآمد برای نظارت و ارزیابی و اســتقرار نظام‌های جامع رتبه‌بندی و تضمین کیفیت نهادهای علمی، فنّاوری و نوآوری با تأکید بر حفظ حقوق متقاضیان و شفاف‌سازی و رونق بازار عرضه و تقاضا؛ لحاظ کردن میزان رفع نیازهای جامعه در شاخص‌های رتبه‌بندی مراکز تحقیقاتی و دانشــگاهی و نظام انگیزشی پژوهشگران و فناوران.
قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان پنجمین مجموعه برنامه میان‌مدت در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ توسط دولت وقت تنظیم و به تصویب مجلس شــورای اسلامی رسیده است که مهم‌ترین راهبرد اشاره شده در آن در خصوص رتبه‌بندی به این گونه است؛ اســتقرار نظام جامع نظارت و ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی بر اساس شاخص‌های مورد تأیید وزارتخانه‌های مذکور منوط به عدم مغایرت با مصوبات شــورای عالی انقلاب فرهنگی با هدف ارتقاء کیفیت آموزشــی و پژوهشی.
امروزه می‌توانیم یک رتبه‌بندی را برای تقریباً هر نوع فعالیت انســانی پیدا کنیم. درواقع، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در حال افزایش اســت. به‌غیراز موارد شناخته‌شده‌تر مانند نظام‌های رتبه‌بندی شــانگهای، وبومتریک، دانشگاه‌های دنیا، دانشگاه‌های جهان اسلام، نشــریه آموزش عالی تایمز، پایگاه اینترنتــی QS و...، حداقل ۳۰ رتبه‌بندی دیگر وجود دارد. مردم از رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهانی هم انتقاد و هم تمجید می‌کنند. بسیاری از ناظران بر این باورند که رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهانی، دانشــجویان و دانشگاهیان را با گزینه‌ها و فرصت‌های بیشتر مواجه می‌سازد و وجود این رتبه‌بندی‌ها رقابت را در سراسر جهان افزایش داده است، به‌طوری‌که دانش آموزان، دانشگاه‌ها و سازمان‌های دولتی آن‌ها را معنی‌دار می‌دانند و بنابراین رتبه‌بندی بر نظرات، تصمیم‌ها و اقدامات آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
همچنین در سال‌های اخیر مشــکلاتی برای انجام رتبه‌بندی کشف‌شده‌اند که عبارت‌اند از؛ دقــت جعلی، اختلاف وزن، جبران متقابل، اضافــات ادعایی، اختلاف بین سیســتم، غفلت از نمرات شاخص و عدم تناسب بین تغییر در رتبه‌بندی که به‌طورکلی این مسائل اعتبار نتایج رتبه‌بندی مخدوش می‌کند.
می‌توان گفت، اســتفاده از نظام‌های رتبه‌بندی می‌تواند تحرک دانشگاه‌ها را سبب شــود. بی‌تردید تفاوت‌های بزرگی در عملکرد دانشگاه‌ها وجود دارد. رتبه‌بندی، عملکرد دانشــگاه را در مقایسه با دیگران نشان می‌دهد. در سال‌های شکل‌گیری رتبه‌بندی، دانشگاه‌ها تمایل داشتند تلاش خود را نقد کنند. در مهروموم‌های اخیر رتبه‌بندی طولانی‌تر، پیشرفته‌تر، تحلیلی‌تر و جهانی‌تر شده است. با گذشــت زمان، روشن شد که دانشگاه‌های رتبه‌بندی شده نه‌تنها برای بقا و ماندن در این حوزه حضور دارند، بلکه تلاش دارند که در سیاست و عمل دانشگاه هم مقاوم و هم پرقدرت و با نفوذ باشند.
دانشگاه‌ها به لحاظ استراتژیک موقعیتی را که توسط رتبه‌بندی تعیین‌شده‌اند، برای شــکل دادن و تعریف هویت نهادی استفاده می‌کنند. درحالی‌که اختلاف‌نظرها در مورد داده، روش‌شناسی و تفسیرها زیاد هستند، بسیاری از ناظران بر این باورند که رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهانی، دانشجویان و دانشگاهیان را با گزینه‌ها و فرصت‌های بیشتر مواجه می‌سازد و وجود این رتبه‌بندی‌ها رقابت را در سراسر جهان افزایش داده است. به‌طوری‌که دانش آموزان، دانشگاه‌ها و سازمان‌های دولتی آن‌ها را معنی‌دار می‌دانند و بنابراین بر نظرات، تصمیم‌ها و اقدامات آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
آنچه در نتایج نظام‌های رتبه‌بندی مشهود و قابل ذکر است، انجام رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی به‌صورت عام و عدم توجه به رتبه‌بندی به‌صورت خاص با اســتفاده از گروه‌های آموزشی است. گروه‌های آموزشی، به‌عنوان کوچک‌ترین بخش دانشگاهی و بارزترین بخش در ســاختار تشکیلاتی دانشگاه‌ها هستند که موفقیت، پیشرفت و کارایی دانشگاه‌ها به عملکرد آن‌ها وابسته است و عملکرد اثربخش در سطح گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها اصلی‌ترین عامل بهبود کارایی دانشگاه‌ها و نظام آموزش عالی است.
همچنین با توجه به تجانس و ارتباط نزدیک‌تر گروه‌های آموزشــی به لحاظ مأموریت، رســالت و اهداف، ضروری است که رتبه‌بندی گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی نیز شکل بگیرد. از طریق شکل‌گیری صحیح و اصولی رتبه‌بندی بر اساس گروه‌های آموزشی و تجزیه‌وتحلیل کارکرد کوچک‌ترین واحد سازمانی دانشگاه، می‌توان گفت که گروه‌های آموزشی ضعیف دیگر نمی‌توانند در پشت گروه‌های آموزشی قوی در دانشکده و دانشگاه پنهان شوند و به‌نوعی عدالت و رقابت در سطح گروه‌های آموزشی، دانشکده‌ها و دانشگاه‌های کشور به وجود خواهد آمد.
به نظر می‌رسد که رتبه‌بندی بر اساس گروه آموزشی به واقعیت نیز نزدیک‌تر بوده و این امکان را به ذینفعان، کارفرمایان و والدین می‌دهد که به‌صورت ملموس‌تر و شفاف‌تر رتبه و وضعیت گروه آموزشی را در هر دانشگاهی مشاهده نموده و نسبت به انتخاب آن گروه آموزشــی اقدام کنند.
*مقصود فراستخواه، دانشیار مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی
انتهای پیام/۴۱۶۷/
انتهای پیام/
